Sinemada Akımlar

Sinemada birçok akım var ama bunların belli başlıları Türkiye’nin önemli sinema adamlarından Prof. Dr. Alim Şerif Onaran tarafından şöyle kategorize ediliyor: (*)

Dışavurumcu Alman Sineması

1900’lü yıllarda Fransa, Rusya, İsveç, Norveç, Çekoslavakya ve Polonya ile tek tük İngiltere ve Amerika'da görülen bu akım, gerçek anlamda kendini tüm sanatlardaki gelişmesiyle Almanya’da gösterir. Öncelikle resimde görülmüş, daha sonra heykel, mimari, edebiyat, tiyatro ve müziğe yansımıştır. 1919-1939 yılları arasında Almanya’da Alman dışavurumcu akımının etkisiyle Dışavurumcu Alman Sineması ortaya çıkar. Dışavurumculukta gölgeli bir ışıklandırma, gerçeküstü bir dekor, yapay rol yapma ve gerçek olmayan bir dünyada gezinen kameranın aşırı üslubu dikkat çeker. Filmlerde kaba ve barbar görüntüler hakimdir. Ölüm ve düşük yaşama ilişkin nesnelerle beraber, savaşın kızıştırdığı umutsuzluk ve erime bu dönemin konularıdır. Daha iyi bir dünya düşlenir. Bu düşle birlikte "gerçekçilik" bir kenara bırakılır, soyut ve metafizik olan önem kazanır. Görsel anlatım güçlüdür. Güncel hayat dikkate alınmamış ve "ben"in derinliklerine inilmeye çalışılmıştır. Bu dönemde fantastik dünyaya ışık tutan belli başlı filmler şunlardır:Stellan Rye (Praglı öğrenci)Henrik Galeen (Golem)Otto Rippert (Homonculus)Robert Wiene (Doktor Caligari’nin Muayenehanesi)Bunlardan Doktor Caligari’nin Muayenehanesi’den kısaca bahsedecek olursak; Robert Wiene tarafından yönetilen bu film, dışavurumcu sinemanın başlangıcı ve psikolojik filmlerin ilk örneği olarak kabul edilir. Senaryosu Karl Mayer ve Hans Janwitz tarafından yazılmıştır. Filmde Dr. Caligari adlı birinin "Cesare"adlı bir genci hipnotize edip ona cinayetler işletmesi anlatılır. Film "öznelliğin" beyaz perdedeki yüzüdür. Görsel bir şöleni andıran filmde insanların öfke, şiddet, sevinç gibi duyguları dekorda yer alan simetrik şekillerle anlatılmaya çalışılmıştır.

Şairane Gerçekçilik

Şairane Gerçekçilik Fransa’da doğmuş ve en çok ilgiyi de bu ülkede toplamış bir akım. Akım "Şiirsellik" ve "Gerçekçilik" olmak üzere iki dinamik üzerine temellendirilir. Akımın şiirselliği; seçilen mekanlarda ve film karakterlerinin davranışlarında yatar. Islak caddeler, sisli limanlar ve kır kahveleri mekan olarak seçilmekle beraber, film karakterlerini asker kaçakları, umutsuz katiller ve yaptığı evlilikten mutlu olmamış kadınlar oluşturur. Filmlere marazi bir ruh hali hakimdir. Genellikle yasak ya da imkansız aşklar anlatılır. Akımın "Gerçekçilik" yönünü ise karakterlerin karşılarına çıkan, yaşamın katılığının simgesi olarak görülen polis ve gangsterlerin varlığıdır (Onaran, 1986:138). Akımın ortaya çıkmasında Jean Vigo, Marcell Herbier ve Julien Duvivier gibi yönetmenler etkilidir. Akımı temsil eden belli başlı filmler ise şunlar:Jean Vigo (Hal ve Gidiş Sıfır)Jean Vigo (Geçip Giden Çatana)

Yeni Gerçekçilik

1945 sonrası İtalya’da doğan bu akımda sinema yeni bir boyut kazandı. Jean Renoir’la birlikte "şiirsel realizm" tarzını benimseyen filmler yapılmaya başlandı. Bu akıma göre; gerçek hayat oluşumlarında kapıların dışında çekimler yapılmalı; bir belgeselle aynı tarzda olmalıydı. Yeni Gerçekçi yönetmenler kamerayı sokağa taşıyarak anti-stüdyo görüşünü oluşturdular. Doğal ışığı, oyuncuyu kullandılar. Melodramlar bir kenara bırakılarak, savaştan sonra zarar görmüş ülkelerin sokaklarına yöneldiler. Kamera ile en iyi şekilde eldeki anın gerçeğini yakalamaya çalışırlarken aktör ve aktristler de "doğaçlama" yaptılar. Öykü bırakılarak hayatın acı tecrübesine yakınlık kural haline geldi. Hikaye örgüsü olmaksızın bir olay olduğu gibi görüntüleniyordu. Fakirlik, işsizlik, savaş sonrası ekonomik kaos ve belirsizlik filmlerin başlıca öğeleriydi. Filmlerde son yoktu ve gelecek belirsizdi. İtalya’nın o günkü tarihsel koşulları nedeniyle insanların içine düştükleri trajedi ve boşluk filmlerde yaratılan boşluğun getirdiği acı ve belirsizlikle yansıtıldı. Bu akımın belli başlı yönetmen ve filmleri şöyle:Luchino Visconti (Ossessione/Tutku, La Terra Trema/Yer Sarsılıyor)Roberto Rosselini (Roma, Città Aperta/Roma Açık Şehir), Germania Anna Zero/Almanya Sıfır Yılı)Vittoria De Sica (Sciuscia/Boyacı ya da Kaldırım Çocukları, Ladri Di Biciclette/Bisiklet Hırsızları)

Yeni Dalga

1950 sonrasının Fransa’sında ortaya çıkmış bir sinema akımı. Fransız Yeni Dalga akımı 2. Dünya Savaşı sonrası varolan Fransız film yapım kurumuna karşı tepki olarak doğmuştur. Öncelikle, kişilerin filmleri, aynı bir romancının kitap yazması veya bestecinin bir müzik parçasını yaratması gibi yorumlamaları gerektiğine inanmışlardır. İkinci olarak da, klasik film yapımından farklı olarak yeni bir sinema dilinin bulunması gerektiğine inanmışlardır. Savaş sonrası sarsıntıları aza indirgemek için hükümet destekli filmlerin yapımı CNC’nin (Contre National Cinematographie) 1946 ekiminde kurulması, yabancı ortak yapımlı filmlerin yapımı (Savaş Bitti, Çılgın Pierrot, Ve Tanrı Kadını Yarattı) Fransız sinemasını yeniden canlandırdı. Bu gelişmelerin etkisi ile 1960’ların başlarında Fransız Yeni Dalga film endüstrisinin kalbi ve ruhu haline geldi. Yeni Dalga yönetmenleri Hollywood’un yüzeyselliğinden kaçınırlar. Roberto Rossellini’yi örnek alarak Paris’in sokaklarına çıkarlar. Sonsuz kurgulama olanakları, kamera çalışması, ses ve mizansenle oynamayı sevmişlerdir. Aynı zamanda sevilen filmlerden alıntılar yapılmıştır. Yeni Dalga, klasik Hollywood öykülemesinden farklı bir stilde hikayeler yaratır. Öyküleyici sahneler birbirini anlamlı bir biçimde izlemez. Seyirci hiçbir zaman ne olacağını bilemez. Komik bir sahne bir cinayetle tamamlanabilir. Kurgulama can alıcıdır. Bu akımı temsil eden belli başlı yönetmenler şunlardır:Alain Resnais (Hiroşima Sevgilim, Geçen yıl Marienbad)François Truffaut (400 Darbe)Jean Luc Godard (Nefes Nefese, Serseri Aşıklar...)Claude Chabrol (Yakışıklı Serge, Kuzenler)

Özgür Sinema

1956’da Lindsay Anderson, Karel Reisz ve Tony Richardson tarafından yönlendirilen, Anderson ve Reisz’in editörü oldukları Sequence dergisinde düşüncelerini yayımladıkları İngiliz belge hareketidir. Politik atmosfere de yansıyan bu akım yeni solun başlamasıyla ticari İngiliz sinemasını da etkilemiştir. Çalışan sınıfın problemleri ve sosyal içerikli konularıyla İngiliz Sinema Enstitüsü (BFIY) tarafından destek gören bu akımın yönetmenleri ilk yapıtları olarak belgesellerle başarı kazanmıştır. Ardından konulu filmlere geçilmiştir. Akımı temsil eden başlıca yönetmenler ve filmleri şunlardır: Lindsay Anderson (This Sporting Life)Tony Richardson (Tom Jones, The Loneliness of the Long Distance Runner)Karel Reisz (Saturday Night and Sunday Morning/Sevişme Günleri)

Yeni Sinema

Yeni Sinema akımı, 1960’larda Brezilya’da yayılmaya başladı. Amacı yabancı etkilerden uzak olarak kendi film kültürlerini oluşturmaktı. Nelson Pereira Dos Santos, Glauber Rocha ve Riy Guerra gibi yönetmenlerin bayrak taşıyıcılığını yaptığı "Yeni Sinema" akımı kendi ülkelerindeki ve dünyadaki sinema izleyicilerine, toplumsal adaletsizliğin egemen olduğu bir ülkenin gerçeklerini, bazen bir belgeselin gerçekliğiyle bazen de Brezilya kültürünün izlerini taşıyan simgeleri kullanarak gözler önüne serer. Yeni sinema elemanları, yaptıkları filmlerde anlatımdaki özgürlükleri ve yapımdaki bağımsızlıkları açısından örnek gösterebilecek bir akımdır. 1967 sonrası da dünyadaki gelişmeler siyasal, sosyal ve ekonomik alandaki bunalımlar, yeni sinemacılara büyük bir darbe vurdu. Toplumsal içerikli konular bırakıldı, renkli karnaval ve eğlence hayatına ilişik konulara yer verildi. Açlığın, tutkunun ve şiddetin sineması olan yeni sinema, böylelikle yeni bir boyut kazandı ve gerçek amacından uzaklaştı. Bu akımın temsilcileri ise şöyle:Glauber Rocha (Terra Em Transe/Kendinden Geçmiş Ülke)Antonia Des Mortes (Borrauanto/Fırtına)Ruy Guerra (Os Café Jestes/Arzu Plajı)

Deneysel Sinema

Sinema ve Televizyon Terimleri Sözlüğü, deneysel film için "Sinemada alışılmışın dışında yenilikler deneyen film çeşidi" tanımını veriyor. Kantz ise deneysel sinemayı açıklarken "özgün ve gelenekselden ayrı çalışmalar yapan kişileri kapsar" der. Sabri Kaliç ise deneysel sinema adlı yapıtında, her yenilik getirmiş film deneysel filmdir diye açıklar. Deneysel sinema hakkında tanımlar birebir yapılanı açıklamaya yeterli olmadığı gibi, bu çalışmaları da adlandırırken bir karışıklık söz konusudur. Kaliç, deneysel sinemayı adlandırmak için; underground (yeraltı) sineması, avantgarde (öncü) sinema, independent (bağımsız) sinema ve experimental (deneysel) sinema gibi terimler kullanır. Deneysel filmleri tanımlamanın en iyi yolu, onların "tanım kabul etmez" oldukları gerçeğini görmektedir. Deneysel film çekimlerinden dünya sinemasından örnekler verecek olursak şu filmleri sayabiliriz:Tony Conrad (Flicker/Kırpışma, 1966)Andy Warhol (Sleep/Uyku, 1963)Louis Delluc (Fievre)Louis Bunuel (Un Chien Andolou/Endülüs Köpeği)Viking Eggeling (Diagonal Symphony/Çapraz Senfoni)

Diğerleri

Günümüzde sinema akımları artık bu kalıpların çok dışına taştı, daha alt başlıklarda kendini kendini ifade etmeye başladı. Neredeyse her yönetmen kendini ifade etmede yeni bir akımın temsilcisi oldu. Kullanılan dil giderek zenginleşti ve yaygınlaştı. Bu dil zenginliğine sinema endüstrisinin kalbi olan Hollywood değil, diğer ülkelerin sinemacıları da büyük katkılarda bulundu.Quentin Tarantino’dan Oliver Stone’a, Tarkovski’den Clint Eastwood’a sıralanabilecek birçok yönetmen kendi bireysel üsluplarıyla sinemaya damgalarını vurdular. Şiddet sinemada sık kullanılan bir anlatım aracına dönüştü ve bu çoğu kez eleştirilere uğradı ancak bu arada şiddetin destanını yazanlar da yok değildi. Yine Tarantino Pulp Fiction’da, Oliver Stone Platoon’da, Eastwood Unforgiven’de şiddeti estetize ederek derin etkiler yarattılar.Öte yandan Avrupa sinemasında birçok yönetmen kendi başına bir dil oluşturdu. İgmar Bergman da bunlardan biri örneğin. İsveç sinemasının bu büyük yönetmeni kendi üslubunu tüm dünyaya kabul ettirdi.(*) Prof. Dr. Alim Şerif Onaran. Sinemaya Giriş. Filiz Kitabevi